Эркаклар жинсий  гармони – андрогенлар, жумладан,  тестостерон ишлаб  чиқарилиши 30 ёшдан кейин секин аста камайиб боради. Тестостерон секрецияси уғил болаларда қон зардобидаги миқдори жинсий ривожланиш даврида кўтарилади. Қон зардобидаги энг юқори миқдори 25-30 ёшларга тўғри келади. Қондаги умумий  тестостероннинг миқдори 30-40 ёшли эркакларда йилига 0,7-1,0 фоизга, эркин тестостерононни миқдори эса йилига  1,2-1,4 фоизга камайишни бошлайди.

Тестостерон хақида гап кетганда эркаклар учун бу гормоннинг ахамияти жудаям катта. Бу гормон бир хил адабиётларда “супергормон” бази бир адабиётларда эса “гормонлар кироли” деб хам аталади. Тестостерон гормони эркакларда  уруғ ишлаб чикаришни, эркаклик куч кувватини, жинсий аъзоларнинг шаклланишини,  иккиламчи жинсий белгилар  ривожланишини назорат килади. Ундан ташқари бу гормон скелет ва организмдаги хамма тўқималарнинг ўсишини кучайтиради, бу эса тана огирлигини, мушаклар кучи ва хажмини купайтиради, скелет етишишини, суяклар усишини  тезлаштиради, кон зардобидаги оксилларни хам ишлаб чикариш вазифасини бажаради .

Андроген етишмаслиги холатлари организмда тестостерон камчилигига богликдир. Эркакларда ёшга боглик андроген етишмаслиги адабиётларда хар хил терминлар  билан  аталади: “Андропауза” ,  “Эркаклар климакси” ,  “Эркаклар менопаузаси”  . Лекин бу терминлар хозирги кунда кулланилмайди.

Организмда тестостерон танкислиги хар хил кечади.Ёшга боглик андроген етишмовчилик факат гормонал узгаришлар билан бирга кечмайди.Шу билан бирга хар хил аъзолар ва тукималарда структур-функционал узгаришлар билан кечади. Шу сабабли  бундай беморлар хар хил мутахасисларда даволанишади. Купинча  кон зардобидаги тестостерон микдори текширилганда  унинг пасайганлиги аникланади.

Касалликнинг клиник куриниши ва кечиши хакида гапирилганда  юкорида айтиб утилгандек  хар хил аъзо ва тукималарда узгаришлар кузатилади.Биз куйида шулар  хакида тухталиб утамиз.

Беморларда вегетатив куринишларда кизиб кетиш, юз, буйин, тананинг юкори кисмларинг тусатдан кизариб кетиши, куп терлаш,артериал кон босимининг уйнаши, хаво етишмаслик хисси  холлари кузатилади.Рухий – эмоционал бузилишлар:тез чарчаб колиш , уйкусизлик , жиззакалик, тушкунликка тушиш, хотиранинг пасайиши, диккатни бир жойга йига олмаслик, хаётга кизикишнинг камайиб кетиши, иш кобилиятининг пасайиши  кузатилади.Таносил тизими фаолияти:эрекцияни етарлича  булмаслиги,жинсий  фаолликнинг сусайиши , жинсий алокага кизикиш (либидо) нинг  пасайиб кетиши, оргазмнинг бузилиш холлари  учрайди. Суяк, мушак, тери ва ёг тукималари томонидан: мушак хажми ва кучини камайиши,куч ва жисмоний фаолликнинг пасайиши, кувватнинг йуколиши, бугим ва мушаклардаги огриклар, ёг тукимаси микдорининг ортиши, корин сохасида ёг тупланиши яъни семириш, суяк тукимаси зичлигининг пасайиши,остеопороз, тери калинлиги ва тонусининг камайиши, гинекомастия (кукрак бези катталашиши) каби узгаришлар кузатилади.

Тестостерон танкислигини беморларда бир катор шикоятлардан билса булади.Бу шикоятлар юкорида келтириб утилган.Пухта йигилган анамнез ва беморни куздан кечириш андроген танкислиги ташхисини  куйишда мухим ахамиятга эга. Ташхис куйиш учун лаборатория усуллари орасида гормонал текшириш мухим урин тутади ва бунинг асосида тестостерон микдорини аниклашдир.  

Андроген етишмаслигига  юкори хавфи бор эркаклар:

-жинсий ожизлиги бор эркаклар

-жинсий хохиши паст эркаклар

-жисмоний фаолллиги кам булган эркаклар

-сурункали системали касаллиги бор эркаклар (кандли диабет ,юрак ишемик касаллиги)

-спиртли ичимликлар ва наркотик моддаларни сурункали истеъмол килувчилар

-семизликка эга булган эркаклар

-узок муддат давомида гормонли глюкокортикоид  препаратлар кабул килувчи эркаклар

-кукрак бези катталашаётган эркаклар(гинекомастия)

Хозирги кунда клиник амалиётда  андроген етишмаслигини аниклаш учун  J.E.Morley шкаласи хамда AMS суровномаларидан  кенг фойдаланилади.

J.E.Morley шкаласи  куйидаги  10 та саволдан иборат : 

1.Жинсий алокага кизикиш пасайганми?

2.Жинсий кувватингиз пасайганини сезасизми?

3.Кучингиз ва кувватингиз камайганми?

4.Буйингиз пасайдими?

5.”Хаётдан завкланиш” камайганини хис киласизми?

6.Жиззакилик ва тушкунлик холатига тушганмисиз?

7.Эрекция холати кучсизландими?

8.Спорт билан шугулланиш кобилияти пасайганини сезяпсизми?

9.Тушликдан сунг уйкуга талабни сезяпсизми?

10.Охирги пайтларда иш самарадорлиги пасайишини кузатдингизми?

Агарда  сизда  юкорида берилган  саволлардан 1 чиси, 2 чиси  хамда  саволлар ичидан  3  таси аникланса ёшга боглик  андроген етишмаслиги борлиги хакида шубха тугилади.  

Эркакларда ёшга боглик андроген етишмовчилигини аникловчи  AMS (Aging Males Symptoms Scale) суровномаси хозирги кунда  кенг куллланилади.Бу суровнома 2001 йилда бир гурух халкаро экспертлар томонидан ишлаб чикилган  булиб, беморларга бериладиган  17  та  саволдан иборат. Бу суровномани бемор узи  мустакил холда  тулдириши хам мумкин . 
   

                Эркакларда  ёшга боглик андроген етишмовчилигини аникловчи  AMS          

                                                               суровномаси

-Хозирги вактда сизда симптомлардан кайси бири бор?

-Илтимос! Хар бир симптом учун мос келувчи квадратларни белгиланг.

- Учрамайдиган  симптомларга “йуқ” белгисини куйинг. 

                                              

                             Баллар                                    Симптомларнинг ифодаланганлиги

                                                 17-26………………………………..ифодаланган

                                                 27-36………………………………..кучсиз ифодаланган          

                                                 37-49………………………………..уртача ифодаланган

Юкоридаги шкала ва суровномалар эркакларда ёшга боглик андроген етишмовчилиги  ташхисини  куйиш  учун  етарлича  малумот була олмайди.Булардан ташкари  кон зардобидаги  гормонлар жумладан тестостерон  ва  пролактин  микдорини   текшириш  ташхис  куйишга ёрдам беради.

Эркаклар саломатлиги тестостеронга боглик  экан, уни урнини тулдириш керак  экан деб  билмаган холда уз холича гормонли  препаратларни  кабул киладиган эркаклар хам топилади. Шифокор тавсиясиз бундай дориларни асло кабул килиш мумкин эмас.Сиз бу билан простата бези саратони ривожланишига имкон берган буласиз.

Автор: УРОЛОГ-АНДРОЛОГ ХОДЖАБАЕВ БУНЁД ПУЛАТОВИЧ

Top
Информация предоставляется исключительно в справочных целях. Не занимайтесь самолечением. При первых признаках заболевания обратитесь к врачу Подробнее