Бутун жахон соғлиқни сақлаш ташкилоти малумотлари ва эпидемиологик текширувларга кура 15-20% никохий жуфтлик бефарзандликдан азият чекмокда. Сўнги 20 йилда бепушт эркаклар микдорининг 30 % дан 50 % га кўпайиши турғун ўсиши кузатилди. Хозирги кунда репродуктология сохасида текшириш усулларининг яхшиланиши бепуштликнинг иммун сабабларини аниқловчи замонавий ташхислаш усулларини ривожланишига имкон берди.

Маълумки иммунологик бепуштликнинг учраши 5-10 % ни ташкил этади, эрта эмбрионал ривожланиш ва уруғлантиришдаги иммун бузилишлар, сперматозоидларга карши махсус антитаначалар билан боғлик. Сперматозоидларга қарши антитанача (АСАТ) – бу химоя омили бўлиб эркак ва аёл организмида ишлаб чикарилади ва сперматозоидлар харакати ва уруғлантиш жараёнига тўскинлик килади.

Сперматозоидларга қарши антитанача сперматозоидларнинг ўзида , уруғ суюклигида, аёлларнинг қинида учраши мумкин. Гап шундаки, сперматозоидлар хромосомолар тўпламининг ярмига эга бўлади 23 х ёки 23 у . Эркак организми кариотипи эса 46 ху . Шундай килиб, эркак организми учун сперматозоидлар – генетик сперматозоидлар – генетик ёт агент хисобланади.

Бу икки томон ўртасидаги тукнашув гемототестикуляр барьер борлиги хисобига руй бермайди.Аммо бу барьер бир неча касалликлар окибатида зарарланиши мумкин:  

1.Мояклар ва кушимча жинсий безларнинг яллигланиш касалликлари (орхит,эпидидимит,простатит,везикулит)
2.Жарохатланиш ва жаррохлик аралашувлари(чурра кесиш,орхипексия,вазэктомия,вазостомия)
3.Жинсий аъзоларда кон айланишининг бузилиши(варикоцеле)
4.Мояк аъзоларига юкори ёки паст хароратнинг таъсири.   Шунда организм худди бегона хужайра ва антигенларга карши антитанача ишлаб чикарганидек, узининг сперматозоидларига карши хам антитанача ишлаб чикара бошлайди. Ушбу антитаначалар оксил тузилишига эга булиб, сперматозоидлар юзаси билан богланади ва сперматозоидлар мембранасининг функционал бутунлигини бузади. Натижада уларнинг харакатчанлиги ва уруглантириш кобилияти бузилади.

Сперматозоидлар мембранасининг функционал бутунлигининг бузилиши натижасида, эркин радикаллар микдори купаяди, бу эса сперматозоидлар ДНК сининг парчаланиши (фрагментация) ва хаттоки сперматозоидларнинг улимига олиб келиши мумкин.   Иммун бепуштлик ривожланишида организмнинг узининг сперматозоидларига карши аутоантителолар асосий уринни эгаллайди. Янглиш химоя механизми хар кандай даражада хам сперматозоидларга карши антитаначалар хосил булишини таминлайди. Иммун бепуштликни ташхислашнинг турли усуллари фаркланади:

1.Умумий иммунитетни текшириш
2.Махаллий иммунитетни текшириш
3.Бир бирига мослик синамаси ва сперматозоидларнинг тешиб кириш кобилиятини текшириш (MAR- тест) MAR- тест текширувининг 2 хил тури мавжуд.(бевосита ва билвосита) Бевосита MAR- тест аёллар бачадон буйнидан олинган шиллик ёки уруг суюклигини текширишга асосланган. Иккинчи текширув усули билвосита бемор конидан ИФА усулини куллаш оркали аникланади.Бутун жахон согликни саклаш ташкилоти бевосита MAR- тест ёрдамида сперматозоидлар фоизи, улар юзасидаги антитаначалар микдори ва копланган АСАТ ни аниклайди. Бундай текширув качон буюрилади: Куйдаги холатлар бевосита MAR- тест утказишга курсатма булади -Эркаклар бепуштлигининг кенг таркалган сабабларини инкор килинган холатларда -Жинсий аъзоларда жаррохлик амалиёти утказилгандан сунг сперматозоидлар харакатчанлиги кам фоизда булганда ва мояклар, простата безидаги инфекция билан боглик даво утказилганда -Хомиладорликни режалаштиришда -Бир бирига ёпишган сперматозоидлар микдори сезиларли равишда ошганда .

Шунингдек MAR- тест текшируви ЭКО муолажаси утказиш учун биоматериал йигишда эркак организмини тайёрлаш вактида буюриш мумкин. Мусбат MAR- тест (10% дан куп) эркакларда иммун бепуштликнинг шартли меъзони хисобланади. Агар ушбу курсаткич 50% гача кутарилса , меъёрдаги спермограмма курсаткичлари билан хам ЭКО муолажасини бажариш учун курсатма булади. Шундай килиб, бевосита MAR- тест оркали АСАТ ни аниклаш муаммоси, шунингдек унинг бепушт никохий жуфтликни ташхислашдаги ролини урганиш амалий сохада долзарблигича колмокда.  

Эркаклар уруг хужайрасига карши антитаначалар (АСАТ) пайдо булишига олиб келувчи касалликлар:   -варикоцеле -везикулит (уруг пуфакчасининг яллигланиши) -мояклар травмаси -жинсий азолардаги операциялар -мояклардаги операциялар -мояк ва унинг ортигининг яллигланиши -простатит -крипторхизм -чов чурраси -мояк усмалари   Уруг хужайрага карши антитаначаларни репродуктив саломатликкка тасири:   Сперматозоидлар харакатчанлигини пасайтиради Сперматозоидлар яшовчанлигини камайтиради Cперматозоидларни бачадон буйни шиллик каватидан утишини блоклайди Сперматозоидларнинг тухум хужайрани уруглантириш кобилиятини пасайтиради   АСАТ топширишга курсатмалар: Идиопатик (сабаби номалум ) бепуштликда Сперматозоидлар агглютинацияси ва агрегацияси кузатилса Сперматозоидлар харакатчанлиги кам булганда Суний уруглантириш (ЭКО) дан олдин.

Автор: УРОЛОГ-АНДРОЛОГ ХОДЖАБАЕВ БУНЁД ПУЛАТОВИЧ

Top
Информация предоставляется исключительно в справочных целях. Не занимайтесь самолечением. При первых признаках заболевания обратитесь к врачу Подробнее